De overheid heeft hoge verwachtingen van haar burgers. Burgers worden aangespoord de participatiemaatschappij te gaan maken. Meedoen in de maatschappij, in de wijk, binnen het vrijwilligerswerk doet mensen goed. Sociale contacten, structuur in het dagritme, talentontwikkeling, voorbereiding op de arbeidsmarkt, zingeving, maatschappelijke betrokkenheid, samen leuke dingen doen; allemaal zaken waar mensen van opbloeien. Vrijwilligerswerk heeft ook een economische waarde en dit is steeds vaker onderwerp van gesprek. Enerzijds benadrukken de ‘harde cijfers’ de waarde die vrijwilligerswerk heeft, anderzijds levert dit ook kritiek op. Door sommigen wordt vrijwilligerswerk als verdringing van betaalde arbeid gezien. Voorbeelden van wat als verdringing wordt aangemerkt zijn vrijwillige conciërges, onderwijsassistenten op scholen en chauffeurs om kinderen naar school en ouderen naar voorzieningen te vervoeren. Feit is dat er op diverse terreinen veel werk verricht wordt door vrijwilligers en actieve burgers. De grens hiervan is nog niet bereikt. Verschuiven vraagt om visie, begeleiding en nieuwe kaders.

Het SCP heeft onderzoek gedaan naar de factoren die uitwerking hebben op het vrijwilligerswerk. Van negatieve invloed op de aanwas van vrijwilligers zijn: het doorzetten van de ontkerkelijking, de afname van de beschikbare vrije tijd van mensen en de forse toename van aanbieders op de ‘vrijetijdsmarkt’. Positieve uitwerking op het vrijwilligerswerk hebben: de stijging van het opleidingsniveau (hoe hoger opgeleid, hoe vaker vrijwilliger), de professionalisering van het vrijwilligerswerk (adequater en efficiënter), maar door professionalisering ook weer bureaucratischer waardoor vrijwilligers afhaken, en de toenemende vergrijzing (65-plussers doen het vaakst vrijwilligerswerk). Het SCP verwacht dat het aantal vrijwilligers de komende jaren gelijk zal blijven. Dit staat haaks op de grote verwachting die de overheid heeft van haar burgers en de grotere behoefte van de maatschappij aan vrijwilligers.

Verschuiving van formeel naar informeel

We zien op dit moment een verschuiving van formeel naar informeel. In de praktijk wordt dit herkend als het gaat om bijv. ambulante begeleiding, financiële en administratieve ondersteuning en respijtzorg. Er is een toenemende behoefte aan goed getrainde, bekwame vrijwilligers en maatjes.

We zien ook steeds vaker dat commerciële bedrijven werken met trainees of volontairs. Wat wel en niet kan en waar de grens ligt van het vrijwilligerswerk is steeds vaker maatwerk. Wat kan en wil de vrijwilliger, wat is zijn motivatie en zijn belang? En sluit dit aan op de behoefte van de organisaties en de maatschappij? De grenzen van het vrijwilligerswerk worden weliswaar opgerekt, maar ze verdwijnen niet. De organisatie waarin de vrijwilliger werkt bepaalt de kaders en grenzen, de vrijwilliger bepaalt zelf zijn mogelijkheden.

Diversiteit

De diversiteit in het vrijwilligerswerk wordt steeds groter. Vrijwilligers zijn ‘tussen banen in’, of zijn een maand fulltime beschikbaar, willen uitdaging, zoeken dagbesteding of zoeken iets in het kader van de tegenprestatie of een stage. Aan veel vragen is een mouw te passen, dit is echter maatwerk. Maatwerk vraagt tijd en aandacht.

Geleide vrijwilligers

Een andere trend is dat mensen vaker in meer of mindere mate verplicht worden om vrijwilligerswerk te doen. Mensen met een uitkering, mensen die dagbesteding nodig hebben of een stageplaats. Steeds vaker worden deze mensen geleid naar vrijwilligerswerk. Motivatie is altijd een voorwaarde om binnen het vrijwilligerswerk aan de slag te kunnen. Het vrijwilligerswerk moet op de motivatie van de vrijwilliger aansluiten. Geleid vrijwilligerswerk vraagt om persoonlijke aandacht en begeleiding. Deze begeleiding in de praktijk is vaak niet voorhanden.

De tegenprestatie

Sinds 2015 is elke gemeente verplicht beleid te hebben met betrekking tot de tegenprestatie. De tegenprestatie vraagt van mensen met een uitkering van de sociale dienst om iets hiervoor terug te doen. In Almere is een deel van de uitkeringsgerechtigden, met een redelijke afstand tot de arbeidsmarkt, verplicht tot het doen van totaal 24 uur vrijwilligerswerk in 12 weken. Mensen hebben 3 maanden de gelegenheid om zelf iets te zoeken alvorens de gemeente hen een verplichte klus oplegt. De VMCA ziet dat mensen uit deze groep zich melden om zich te laten registreren als vrijwilliger. Vrijwilligers en mantelzorgers hoeven geen tegenprestatie te verrichten, omdat zij al een bijdrage leveren aan de maatschappij.

Actieve burgers

Bewoners nemen steeds vaker zelf het initiatief om activiteiten in de buurt of rond een thema te organiseren waar men warm voor loopt. Dat is prima en daar hoeft het ‘georganiseerde vrijwilligerswerk’ of de VMCA zich niet of nauwelijks mee te bemoeien. Als er al iets nodig is, dan gaat het meestal om niet meer dan het bieden van faciliteiten of het beantwoorden van vragen.

De betekenis voor vrijwilligerswerk en mantelzorg in Almere:

  • Als vrijwilligerswerk aansluit bij de motivatie van mensen zal nagenoeg iedereen vrijwilliger willen worden. Maatwerk en toeleiding naar een geschikte vrijwilligersplek zijn nodig bij geleid vrijwilligerswerk, zodat er echt sprake kan zijn van maatschappelijke participatie.
  • Vrijwilligerswerk is vaak een goedkope oplossing met een groot effect. Echter, het coördineren van vrijwilligerswerk is een vak. Het werven, scholen en begeleiden van vrijwilligers vraagt om professioneel handelen. Het koppelen van vrijwilliger en hulpvrager is maatwerk en bepaalt in grote mate de slagingskans van het contact.
  • Omdat er een grotere behoefte is aan geschoolde en zelfstandig werkende vrijwilligers is het van belang dat vrijwilligers goed voorbereid aan hun werk beginnen. Hierin ligt zowel een taak voor de organisaties als voor de Vrijwilligersacademie. Er is voldoende en divers aanbod nodig vanuit de Vrijwilligersacademie. Ook organisaties zijn verantwoordelijk voor goede begeleiding en specifieke deskundigheidsbevordering van hun eigen vrijwilligers. Het is van belang dat vrijwilligers meegenomen worden in de veranderde visie op zorg en ondersteuning. Dan kunnen zij een belangrijke bijdrage leveren aan de omslag naar de participatiemaatschappij.
  • Deskundigheidsbevordering is voor vrijwilligers tevens een vorm van waardering voor hun inzet.
  • De behoefte aan maatjes en vrijwillige coaches zal toenemen, omdat minder professionele zorg en begeleiding wordt geïndiceerd en mantelzorgers zwaarder belast worden.